u źródeł natury
STRONA GŁÓWNA | O NATURZE 2000 | MAPA | SCENARIUSZE ZAJĘĆ | LINKI | O PROGRAMIE U ŹRÓDEŁ NATURY | O ŹRÓDŁACH

 

Natura 2000 i ochrona bioróżnorodności w podstawie programowej dla liceów



„Źródła” od kilkunastu lat zajmują się edukacją ekologiczną dzieci i młodzieży a także szkoleniem w tym zakresie nauczycieli. Mając codzienny kontakt zarówno z uczniami, jak i pedagogami, podczas warsztatów, szkoleń czy zajęć terenowych zauważyliśmy, że wiedza na temat tej szczególnej formy ochrony przyrody, jaką jest Sieć Natura 2000 jest znikoma. W 2008 roku rozpoczęliśmy pierwszy etap realizacji programu „U źródeł Natury” skierowany do gimnazjów w ramach, którego w 2009 roku wszystkie gimnazja w Polsce otrzymały ścienną mapę Polski prezentującą Naturę 2000 i inne formy ochrony przyrody oraz broszurę informacyjną nt. sieci Natura 2000 uzupełnioną o sześć scenariuszy zajęć. Przeprowadziliśmy także 18 szkoleń dla ponad 400 nauczycieli gimnazjalnych, była to doskonała okazja do tego, aby dowiedzieć się, że wiedza o Naturze 2000 jest wśród pedagogów bardzo niewielka bądź wręcz znikoma. Nauczyciele skarżyli się na brak materiałów dydaktycznych a także publikacji skierowanych do nauczycieli i młodzieży na ten temat.

W tej sytuacji postanowiliśmy przybliżyć Naturę 2000 także nauczycielom szkół średnich, tym bardziej, że nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego, która zacznie obowiązywać w liceach już za niecałe trzy lata (od roku szkolnego 2012/2013) w wymaganiach biologii dla IV poziomu edukacyjnego (zakres podstawowy) zawiera cały rozdział poświęcony różnorodności biologicznej i jej zagrożeniom. Po zakończeniu nauki w liceum uczeń powinien m.in. „opisać różnorodność biologiczną na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym; wskazać przyczyny spadku różnorodności genetycznej, wymierania gatunków, zanikania siedlisk i ekosystemów; przedstawić wpływ współczesnego rolnictwa na różnorodność biologiczną; podać przykłady gatunków, zagrożonych lub takich, które wyginęły wskutek nadmiernej eksploatacji ich populacji; przedstawić różnicę między ochroną bierną a czynną, przedstawić prawne formy ochrony przyrody w Polsce; uzasadnić konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody, podać przykłady takiej współpracy” na przykładzie m.in. Natury 2000.
Podstawa wprost zaleca także co najmniej jedną wycieczkę do najbliżej położonego obszaru chronionego w celu zapoznania uczniów z problematyką ochrony ekosystemów.

Zagadnienia związane z ochroną przyrody pojawiają się także w wymaganiach geografii (zakres rozszerzony), uczeń powinien „uzasadnić konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska w Polsce (w tym także działań podejmowanych we współpracy z innymi państwami)”.
We wciąż jeszcze obowiązującej podstawie programowej (z 2002 roku) zagadnienia związane z ochroną środowiska funkcjonowały nie w ramach wybranych przedmiotów, jak to ma być teraz, lecz w ramach odrębnej ścieżki międzyprzedmiotowej o nazwie „edukacja ekologiczna”. Zarówno problematyka ochrony bioróżnorodności, jak i współpraca międzynarodowa jako warunek osiągnięcia zrównoważonego rozwoju obecne są wśród treści nauczania ścieżki, a wśród zadań szkoły wymienia się „umożliwienie prowadzenia badań w terenie”. Niestety ze względu na napięty, wręcz przeładowany program nauczania poszczególnych przedmiotów, a jednocześnie brak dodatkowych godzin poświęconych na realizację treści ścieżek międzyprzedmiotowych, wiele zagadnień ze ścieżek, w tym ścieżki ekologicznej umykała, szczególnie w liceum, gdzie najważniejszym celem w dwuipółletniej edukacji było przegotowanie ucznia do matury. Nowa podstawa rozwiązuje ten problem o tyle, że najistotniejsze zagadnienia ścieżek międzyprzedmiotowych znalazły się w wymaganiach poszczególnych przedmiotów obowiązkowych dla wszystkich uczniów.

fot. Gosia Świderek
fot. Gosia Świderek
W komentarzach ministerialnych do nowej podstawy programowej autorzy zwracają szczególną uwagę na to, że nowa podstawa programowa przywiązuje bardzo dużą wagę do wychowania i kształtowania właściwych postaw uczniów. „Ważnym celem edukacyjnym jest także kształtowanie odpowiedniej postawy wobec przyrody (wymaganie III). Cel ten powinien być realizowany nie tylko przez samo ‘suche’ omawianie materiału, ale pokazanie jej piękna, chociażby poprzez zorganizowanie co najmniej dwóch wycieczek tematycznych” [Spalik Krzysztof, Jagiełło Małgorzata, Skirmuntt Grażyna, Kofta Wawrzyniec, „Komentarz do podstawy programowej przedmiotu biologia” [w:] Podstawa programowa z komentarzami. Tom 5. Edukacja przyrodnicza w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, Warszawa 2009].

Zakres podstawowy biologii w liceum obejmuje tylko dwa działy: biotechnologię z inżynierią genetyczną oraz różnorodność biologiczną i jej zagrożenia. Są to zagadnienia pojawiające się w debacie publicznej, a ich realizacja w szkole ma pozwolić młodzieży zrozumieć pojawiające się przekazy medialne i wyrażać własne zdanie na te tematy. „Realizacja działu ‘Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia’ powinna umożliwić uczniom zapoznanie się z problemami szeroko rozumianej ochrony przyrody i ochrony środowiska oraz założeniami zrównoważonego rozwoju. Uczniowie powinni zdawać sobie sprawę z tego, że problematyka ekologiczna jest wielowymiarowa i obejmuje zagadnienia społeczno-obywatelskie, prawne, przyrodnicze, gospodarcze, antropologiczne, ekonomiczne, religijne, filozoficzne, moralne, polityczne, bezpieczeństwa publicznego. Zajęcia powinny być prowadzone takimi metodami, które opierają się na emocjonalnej strategii nauczania, ponieważ edukacja ekologiczna to nie tylko rozmowa o faktach, ale także, a może przede wszystkim, odwoływanie się do indywidualnej wrażliwości uczniów. Po zakończeniu edukacji biologicznej w zakresie podstawowym uczniowie powinni być przekonani, że współczesne problemy ekologiczne są ich udziałem, a świadoma ochrona różnorodności biologicznej powinna być im bliska w sferze wiedzy, przekonań i prezentowanych postaw. Zaznajamianie uczniów z problematyką rozwoju zrównoważonego i ochrony różnorodności biologicznej powinno opierać się na dużej aktywności własnej uczniów w poszukiwaniu, selekcjonowaniu, opracowywaniu i przedstawianiu informacji na ten temat. Wskazane byłoby także wykonywanie uczniowskich projektów, w tym międzyprzedmiotowych, dotyczących konkretnych lokalnych lub globalnych problemów środowiskowych” [Spalik Krzysztof, Jagiełło Małgorzata, Skirmuntt Grażyna, Kofta Wawrzyniec, „Komentarz do podstawy programowej przedmiotu biologia” [w:] Podstawa programowa z komentarzami. Tom 5. Edukacja przyrodnicza w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, Warszawa 2009].

Choć zagadnienia związane z bioróżnorodnością i jej ochroną znajdują się w podstawie programowej biologii (co raczej nie powinno nikogo dziwić), to o tym, czym jest Natura 2000 uczniowie niekoniecznie muszą dowiedzieć się na biologii. Dla wielu z pewnością równie właściwym przedmiotem byłaby geografia, a spoglądając na Naturę 2000 i problemy z nią związane z innej strony, równie dobrze wiedza o społeczeństwie mogłaby być tym przedmiotem, gdzie uczniowie na przykładzie sieci będą omawiać inicjatywy i prawo międzynarodowe czy działanie organizacji pozarządowych, korzystać z prawa do informacji publicznej, analizować konflikty lokalne czy realizować projekty obywatelskie. Wszystkie te elementy znajdziemy w nowej podstawie programowej wiedzy o społeczeństwie. Warto zwrócić uwagę, że aż trzy na sześć wymagań ogólnych odnoszą się nie do posiadania wiedzy, lecz do umiejętności. Podstawa (zakres podstawowy WOS) zakłada, że uczniowie będą potrafili wyszukiwać informacje, korzystać z nich, wyrażać własne zdanie w sprawach publicznych, rozwiązywać problemy, a przede wszystkim współdziałać w sprawach publicznych. Wiedza o społeczeństwie ma rozwijać kompetencje obywatelskie i społeczne uczniów.

Choć prawo w zakresie ochrony środowiska i ochrony przyrody jest coraz lepsze (co wynika m.in. z wymogów Unii Europejskiej), to w wielu sytuacjach ochrona przyrody przegrywa z różnymi interesami, a działania w zakresie ochrony środowiska są wciąż domeną aktywistów. Właśnie dlatego, że organizacje ekologiczne pełnią ważną funkcję kontrolną, a jednocześnie wychodząc z inicjatywą wielu działań, a zagadnienia ochrony środowiska wciąż budzą kontrowersje i żywe reakcje społeczeństwa, jest to doskonały przykład do prowadzenia aktywnej, opartej na prawdziwych problemach edukacji obywatelskiej.


Autorka:
Gosia Świderek (1976) - współzałożycielka Ośrodka Działań Ekologicznych "Źródła", autorka licznych scenariuszy, kilkunastu publikacji dotyczących edukacji ekologicznej, ochrony humanitarnej zwierząt, zieleni miejskiej. Autorka i koordynatorka ogólnopolskich programów edukacyjnych. Prowadzi warsztaty i szkolenia dla nauczycieli. Prywatnie mama Krzesika i miłośniczka wszelkiego rękodzieła i kuchni wegetariańskiej.


Powyższy artykuł pochodzi publikacji "Taką mamy naturę. Natura 2000 i inne formy ochrony przyrody. Materiały dla nauczycieli", Łódź 2009, ISBN: 978-83-928246-5-7.

Spis artykułów:




 
 
.
  
U źródeł Natury

Witamy na archiwalnej (2009) stronie projektu
„U źródeł Natury”, którego głównym celem było zapoznanie uczniów i nauczycieli z problematyką programu NATURA 2000 oraz pozostałymi formami ochrony środowiska.


PAKIET DLA GIMANZJÓW

PAKIET DLA LICEÓW

 

logo źródła

Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”
ul. Zielona 27, 90-602 Łódź
tel. 42 632 81 18, kom. 507 575 535
e-mail: office@zrodla.org
www.zrodla.org


1,5% podatku na zieloną edukację




Sponsorzy programu:


logo NFOSiGW
Projekt dofinansowany ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej



.
Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein
i Norwegię poprzez dofinansowanie
ze środków Mechanizmu Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego
oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
a także ze środków budżetu
Rzeczpospolitej Polskiej w ramach
Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.




Partnerzy programu:


.

.



Bezpłatny program do rozliczenia podatku
za rok 2023 jest już dostępny do pobrania ze strony opp.zrodla.org


Uwaga! Ta strona używa cookie. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.