u źródeł natury
STRONA GŁÓWNA | O NATURZE 2000 | MAPA | SCENARIUSZE ZAJĘĆ | LINKI | O PROGRAMIE U ŹRÓDEŁ NATURY | O ŹRÓDŁACH

 

Jak Natura 2000 chroni ptaki?



Ptaki są powszechnie obiektem ciepłych uczuć wielu ludzi. Kolorowe, wszędzie obecne, śpiewające, czasem budzące podziw – od zawsze wpisywały się w ludzką kulturę. Nie jest przypadkiem, że orzeł jest pewnie najpowszechniejszym motywem na naszych godłach i herbach – to jak wygląda, jak fantastycznie się porusza, jak niebywale sprawnie poluje, od tysiącleci fascynowało ludzi i budziło powszechny podziw. Z kolei śpiewy ptaków tradycyjnie towarzyszą wizjom raju i innych ziem obiecanych, a w niemal każdym filmie atmosfera sielanki na łonie natury wykorzystuje ptasie trele jako tło dźwiękowe. Współcześnie miliony ludzi w Europie, USA, Kanadzie i innych wysoko uprzemysłowionych regionach globu spędzają wolny czas obserwując ptaki w ich naturalnym środowisku, fotografując je, rejestrując obserwacje rzadszych gatunków na użytek programów naukowych lub prywatnych list gatunków widzianych w terenie. Birdwatching, czyli obserwowanie ptaków, stał się popularnym hobby także i w Polsce, o czym można się przekonać wybierając się w majowe i czerwcowe weekendy nad Biebrzę czy do Białowieży. Można więc śmiało powiedzieć, że ludzie – również nad Wisłą – lubią ptaki nie tylko pod postacią kurczaków w McDonaldzie, ale i jako dziko żyjące stworzenia, które ich fascynują – kolorem, estetyką, śpiewem, sprawnością czy siłą.

Birdwatching
– hobby polegające na obserwowaniu ptaków za pomocą lunet i lornetek albo gołym okiem, często towarzyszy mu fotografowanie ptaków. W wielu miejscach Polski spotkać można Brytyjczyków, Holendrów czy Niemców, którzy przyjeżdżają do nas oglądać ptaki.
Bairdwatching najbardziej popularny jest w Wielkiej Brytanii, ptaki obserwuje nawet 4 mln ludzi, a ponad milion należy do największej organizacji przyrodniczej w Europie tj. do Królewskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (RSPB). W Polsce jest już ok. 10 tysięcy zapalonych obserwatorów ptaków. Oprócz osób, które zupełnie amatorsko, w wolnej chwili obserwują ptaki w swojej okolicy, są również wyczynowcy (twitchers), którzy starają się zobaczyć jak najwięcej gatunków, a swoje obserwacje skrzętnie odnotowują na swoich życiowych listach zaobserwowanych ptaków. Polski rekord to ponad 330 na ok. 430 gatunków, z czego regularnie występuje tylko 271.
Z birdwatchingiem związanych jest wiele usług, np. lokalizatory internetowe, serwisy sms-owe (np. „Ptasia Poczta Pantoflowa” – serwis na gorąco informujący o aktualnych obserwacjach rzadkich ptaków w Polsce), internetowe katalogi ptaków, galerie fotografii, organizowane są liczne imprezy, wyprawy i pikniki przyrodnicze.
Więcej informacji na stronie http://www.birdwatching.pl/


Ochrona ptaków w Europie
Wolnożyjące ptaki są także dobrymi wskaźnikami stanu całego środowiska przyrodniczego. Z uwagi na to, że z reguły zajmują szczytowe pozycje w łańcuchu pokarmowym, kumulują one trudno dostępną dla nas informację o stanie niższych pięter tego łańcucha, obejmującego choćby populacje owadów czy stan siedlisk przyrodniczych. Dlatego w sprawozdawczości Unii Europejskiej wskaźniki liczebności najbardziej rozpowszechnionych ptaków zostały kilka lat temu uznane za dobre mierniki stanu całkowitej bioróżnorodności. W świetle tych faktów, nie powinno nas dziwić, że Unia Europejska już 30 lat temu (!) wdrożyła specjalną dyrektywę, w której zobowiązywała kraje członkowskie nie tylko do skutecznej ochrony wszystkich wolnożyjących gatunków ptaków, ale i do bardziej specyficznych działań. W szczególności, uchwalona w 1979 Dyrektywa o Ochronie Dzikich Ptaków (tzw. Dyrektywa Ptasia) nakazywała objęcie specjalną ochroną miejsc szczególnie licznego występowania gatunków ptaków zagrożonych w UE oraz gatunków migrujących, przy szczególnym uwzględnieniu obszarów mokradłowych. Dyrektywa Ptasia wyprzedzała o 13 lat Dyrektywę Siedliskową. Ta druga rozszerzyła konieczność ochrony najcenniejszych miejsc występowania z ptaków na ochronę terenów występowania innych gatunków zwierząt, roślin oraz zbiorowiska roślinne ("siedliska"), tworząc sieć obszarów chronionych znanych jako "Natura 2000". Dyrektywa Siedliskowa włączała miejsca chronione, utworzone wcześniej na mocy Dyrektywy Ptasiej dla ochrony ptaków, do sieci obszarów Natura 2000. Warto jednak pamiętać, że jako taka, sieć Natura 2000 zaczęła się faktycznie od tworzenia obszarów chronionych z uwagi na liczne występowanie rzadkich ptaków.

Dziś ochrona miejsc szczególnie licznego występowania ginących gatunków ptaków wskazanych jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (tzw. OSOP) w ramach sieci Natura 2000 stanowi – obok ochrony Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (tzw. SOOS) – podstawowy element europejskiego systemu ochrony miejsc przyrodniczo cennych (więcej na ten temat w rozdziale "Polska w sieci, czyli trochę o Naturze 2000"). Warto przy tym pamiętać, patrząc na trudności z powoływaniem kolejnych obszarów Natura 2000 w Polsce, że w krajach „starej Unii” konieczność ochrony takich miejsc była już jasna 30 lat temu.

puszczyk
fot. archiwum Źródeł
W jaki sposób Natura 2000 chroni ptaki
Podstawowym wymogiem w odniesieniu do ochrony ptaków na obszarach Natura 2000 jest zachowanie tzw. właściwego stanu ochrony ich populacji zasiedlających tereny OSOP. Oznacza to konieczność utrzymania – w długiej perspektywie czasowej – liczebności i zasięgu występowania lokalnej populacji chronionych ptaków na stabilnym (nie zmniejszającym się) poziomie. Nie da się tego osiągnąć bez skutecznej ochrony ich siedlisk na tych terenach. Liczy się przy tym nie sam fakt podejmowania działań ochronnych, ale ostateczny efekt – liczebność danego gatunku ptaka na terenie OSOP nie powinna się zmniejszać w dłuższej perspektywie czasu. Jest to znacząca różnica w stosunku do wymogów obowiązujących w odniesieniu do obszarów chronionych przed naszym przystąpieniem do UE. Wtedy wystarczyło samo podjęcie kroków w kierunku ochrony, które nierzadko pozostawały li tylko na papierze. Natomiast w przypadku obszarów Natura liczy się efekt końcowy, czyli utrzymanie na stałym poziomie liczebności i zasięgu lokalnej populacji.

Efekty już widać
Taka strategia ochrony przyrody, premiująca osiąganie konkretnego celu („złapać króliczka”, a nie tylko „pogoń za króliczkiem”), przynosi dobre efekty. Jak wykazały analizy ornitologów brytyjskich, opublikowane w 2007 r., w prestiżowym czasopiśmie "Science", to właśnie te gatunki ptaków, które stanowią zasadniczy przedmiot ochrony na obszarach ptasich wykazywały w ostatniej dekadzie (1990-2000) najbardziej pozytywne zmiany liczebności w Europie. Efekt ten był ograniczony do krajów „starej piętnastki” UE (czyli terenu, gdzie dyrektywa obowiązywała) i zasadniczo nie obejmował (analizowanego również) okresu przed wdrożeniem Dyrektywy Ptasiej (1970-1990). Co więcej, wzrost ptasich populacji był tym silniejszy, im więcej powierzchni swego terytorium dany kraj przeznaczył na ochronę obszarów ptasich. Natura 2000 może więc rzeczywiście skutecznie chronić ptaki, szczególnie jeśli ochroną obejmie się znaczący odsetek powierzchni kraju.

Wiemy również, w oparciu o naukowe badania i ilościowe dane, że na terenach Natura 2000 powołanych do ochrony rzadkich ptaków (czyli OSOP), znacząco lepiej powodzi się również ptakom z gatunków rozpowszechnionych i uważanych za niezagrożone. Takie dane uzyskano dla Francji i Polski. Pokazuje to, że pozytywny wpływ ochrony w ramach sieci Natura 2000 nie ogranicza się wyłącznie do najrzadszych ptaków, ale obejmuje również gatunki stosunkowo często spotykane. Jest to istotne, gdyż to właśnie najpospolitsze gatunki (a nie najrzadsze) kształtują funkcjonowanie ekosystemów, z uwagi na swą dominację ilościową. W rezultacie, ochrona systemów biologicznych, koncentrująca się zazwyczaj na charyzmatycznych rzadkościach (majestatyczne orły, kolorowe kraski) nie może ignorować gatunków wciąż pospolitych i często spotykanych, bo to one przesądzają o tym, jak funkcjonują lokalne ekosystemy. Na szczęście, również i pod tym względem, ochrona ptaków w ramach sieci Natura 2000 okazuje się skuteczna. Niezależnie więc od tego, czy Natura 2000 jest w naszym społeczeństwie lubiana, czy nie (niestety, raczej to drugie), wydaje się, że jest to najskuteczniejsze narzędzie ochrony przyrody, jakie mieliśmy dotąd do dyspozycji w długiej historii ochrony zasobów biologicznych na ziemiach Polski. I dobrze, bo obecne czasy wymagają naprawdę skutecznej ochrony naszego dziedzictwa przyrodniczego.


Autor:
Przemysław Chylarecki (1963) - ornitolog, pracownik Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, współzałożyciel Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (1991) i twórca programu Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (2000).


Powyższy artykuł pochodzi publikacji "Taką mamy naturę. Natura 2000 i inne formy ochrony przyrody. Materiały dla nauczycieli", Łódź 2009, ISBN: 978-83-928246-5-7.

Spis artykułów:




 
 
.
  
U źródeł Natury

Witamy na archiwalnej (2009) stronie projektu
„U źródeł Natury”, którego głównym celem było zapoznanie uczniów i nauczycieli z problematyką programu NATURA 2000 oraz pozostałymi formami ochrony środowiska.


PAKIET DLA GIMANZJÓW

PAKIET DLA LICEÓW

 

logo źródła

Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”
ul. Zielona 27, 90-602 Łódź
tel. 42 632 81 18, kom. 507 575 535
e-mail: office@zrodla.org
www.zrodla.org


1,5% podatku na zieloną edukację




Sponsorzy programu:


logo NFOSiGW
Projekt dofinansowany ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej



.
Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein
i Norwegię poprzez dofinansowanie
ze środków Mechanizmu Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego
oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
a także ze środków budżetu
Rzeczpospolitej Polskiej w ramach
Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.




Partnerzy programu:


.

.



Bezpłatny program do rozliczenia podatku
za rok 2023 jest już dostępny do pobrania ze strony opp.zrodla.org


Uwaga! Ta strona używa cookie. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.